Լեզվում կան բառեր, որոնք արտահայտում են գործողության
հատկանիշներ, օրինակ՝ հերոսաբար կռվել, դանդաղորեն քայլել, լիովին վստա-
հել, անմիջապես օգնել, չափազանց դժվար։ Գործողության (հատկանիշի) հատ-
կանիշներ ցույց տվող բառերը միավորվում են մակբայ խոսքի մասի մեջ։
Մակբայները լինում են տեղի, ձևի, չափ ու քանակի, ժամանակի։
Տեղի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման տեղը, օրինակ՝
ամենուր, ամենուրեք, այլուր, բերնեբերան, դեմառդեմ, դեմ դիմաց, դեսուդեն, դեմ հանդիման, դռնեդուռ, գյուղեգյուռ, երկրեերկիր, հետ, ընդառաջ, հեռու, հեռու-հեռու, մեջտեղ, սարնիվեր, վեր, վար, վերուստ, տեղ-տեղ և այլն։
Ձևի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման ձևը, օրինակ՝
արագ, արագ-արագ, արագորեն, արտաքուստ, բարեկամաբար, բարոյապես, բացեիբաց, գործնականորեն, գիտակցաբար, դանդաղ, դանդաղորեն, զույգ-զույգ, իսկույն, լրջորեն, խստիվ, կամաց, կամաց-կամաց, մեկ-մեկ, հազիվհազ, հանկարծ, հապճեպ, հիմնովին, հոտնկայս, հետզհետե, հօգուտ, ձեռաց, մեղմիվ, մենմենակ, մերթընդմերթ, մեղմիվ, միասին, միանգամայն, միաձայն, ներքուստ, շարունակ, շտապ, ջոկ-ջոկ, սրտանց, ի սրտե, ուշի-ուշով (ուշիուշով), քաջաբար, փոխեփոխ և այլն։
Չափ ու քանակի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման
չափը, քանակը՝ ամենևին, ամբողջովին, ավել, ավելի, ավելի ևս, առավել, առավելապես, բավականին, բավական, բազմիցս, բնավ, բոլորովին, գերազանցապես, գրեթե, դարձյալ, եռակի, երիցս, է՛լ ավելի, ընդամենը, լիովին, կիսով չափ, կրկին, կրկնակի, հազիվ, հաճախ, հաճախակի, համարյա, մասամբ, մասնակիորեն, մեկ-մեկ, մեկիկ-մեկիկ, մոտավորապես, նորից, շատ, շատ-շատ, չափազանց, սակավ առ սակավ, փոքր առ փոքր, փոքրիշատե, քիչ-քիչ և այլն։
Ժամանակի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման ժամա-
նակը, օրինակ՝ այժմ, արդեն, այլևս, այսուհետև, այնուհետև, այսօր, ամսեամիս, առայժմ, առհավետ, առմիշտ, ապա, գիշեր-ցերեկ, դեռ, դեռևս, երբեք, երեկ, ընդմիշտ, ժամ առ ժամ, ժամանակ առ ժամանակ, հար, հավետ, հավիտյան, հետագայում, հետո, հիմա, հնուց, հնում, մանկուց, միշտ, մշտապես, նախ, նախապես, նախօրոք, ներկայումս, շուտ, շուտով, վաղ, վաղը, վաղուց, վաղօրոք, վերջերս, վերջիվերջո, տարեցտարի, րոպե առ րոպե, ուշ, ցարդ, ցայժմ, ցմահ, օրըսօրե, օրեցօր, օր օրի և այլն։
Որոշ մակբայներ բազմիմաստ են և տարբեր նախադասություններում կարող
են արտահայտել տարբեր իմաստներ։ Սրանք կոչվում են ընդհանրական մակբա-
յներ, օրինակ՝ Շուտ-շուտ այցելում է (չափ). Շուտ-շուտ ուտում էր (ձև)։ Ընդհանրական այլ մակբայներ՝ առաջ, անընդհատ, անմիջապես, արտաքուստ, ներքուստ, դեմ դիմաց, իսկույն, հաճախ, շարունակ, միանգամայն, ստեպ-ստեպ և այլն։
Մակբայների մի մասը կազմված է մակբայակերտ ածանցներով, որոնցից են՝
-բար (օրինակ՝ հերոսաբար), -պես (օրինակ՝ մշտապես), -որեն (օրինակ՝ մտեր-
մորեն), -ովին (օրինակ՝ ամբողջովին), -ակի (օրինակ՝ շեղակի), -գին (օրինակ՝
ցավագին), -պատիկ (օրինակ՝ կրկնապատիկ), -վարի (օրինակ՝ մարդավարի), —
ուստ (օրինակ՝ ներքուստ) և այլն։
Նախադասության կազմում մակբայները կատարում են պարագաների
շարահյուսական պաշտոններ։
Վարժություններ
Վարժություն 1։ Յուրաքանչյուր շարքում գտնե՛լ մակբայը և նշել տեսակը։
1. արագորեն – ձևի մակբայ, դեպի, փայտե, անշուշտ
2. ապա, մասին, լիովին – չափ ու քանակի մակբայ , անշուշտ
3. եթե, որտեղ, ամենուր – ժամանակի մակբայ , այստեղ
4. մյուս, բոլոր, ուր, հապճեպ – ժամանակի մակբայ
5. ոչինչ, գրեթե, ինչ-որ, այսպես – ձևի մակբայ
6. երբ, բայց, նախօրոք – ժամանակի մակբայ , յուրաքանչյուր
7. միաձայն – ձևի մակբայ, ձայնավոր, հնչյուն, շառաչ
8. ինչ-ինչ, փոքր-ինչ – չափ ու քանակի մակբայ, ինչ, որտեղ
9. սա, բոլոր, մասամբ – ձևի մակբայ, յուրաքանչյուր
10. ողջ, ամբողջ, ամբողջովին – չափ ու քանակի մակբայ, ոչ մի
Վարժություն 2։ Կազմե՛լ նախադասություններ՝ գործածելով տրված մակ-
բայները։
Հերոսաբար, մասամբ, փոքր-ինչ, ամենուրեք, լիովին։
Ես հերոսաբար փրկեցի այն կատվին: Ես մասամբ գիտեմ անգլերեն: Ես փոքր-ինչ սովորել եմ կիթառ նվագել: Նա ամենուրեք ման է գալիս իր եղբորը: Ես լիովին ուրախ եմ, որ դու իմ կողքին ես:
3.. Դուրս գրել մակբայները և որոշել տեսակը:
Մարդկությունը վերջերս ամեն ինչ չէ, որ իմանում է իր մոլորակի մասին:
Ժամանակի մակբայ
Մինչև հիմա հայտնաբերում են դամբարաններ ու քաղաքներ:
Ժամանակի մակբայ
Մոտ ժամանակներս կատարված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ նորածին երեխաները չեն սիրում ջազը և սիրով լսում են քնքուշ երաժշտություն:
Ձևի մակբայ
Ճապոնական մի ընկերություն ուր որ է սկսելու է գրպանի հեռուստացույցների արտադրություն:
Ժամանակի մակբայ
Սարքերն ասում էին, որ այսօր պիտի ուժեղ երկրաշարժ լիներ:
Ժամանակի մակբայ:
Զարմացած թագավորը դանդաղ նստեց գահին:
Ձևի մակբայ:
Սոված առյուծները զույգ-զույգ կանգնեցին նրա գահավորակի մոտ:
Ձևի մակբայ:
Օդը կամաց-կամաց սկսեց սառչել, անձրևը հորդացավ:
Ձևի մակբայ:
Նրանք ընկերներ էին և միասին շատ դժվար ճանապարհ էին անցել:
Չափ ու քանակի մակբայ:
Զինվորները հրամանատարի կենացը հոտնկայս էին խմում:
Ձևի մակբայ:
Մի ուլիկ ժայռից ցած ընկավ:
Չափ ու քանակի մակբայ:
Փահլևանները գյուղեգյուղ ընկած՝ ելույթներ էին ունենում:
Տեղի մակբայ:
Կամակոր տղան դեսուդեն շպրտեց խաղալիքները:
Տեղի մակբայ:
Հանրապետությունում տեղ-տեղ սպասվում են տեղումներ:
Տեղի մակբայ:
Գզիրն ընկավ դռնեդուռ, էլ չթողեց տուն-կտուր:
Տեղի մակբայ:
Թափառաշրջիկը ամբողջովին թրջվել էր անձրևից:
Ձևի մակբայ:
Նա հաճախ է դասից բացակայում:
Ժամանակի մակբայ:
Աշակերտները իսպառ մոռացել են գիրք կարդալը:
Ձևի մակբայ:
Նրա ձայնը գրեթե չէր լսվում:
Ձևի մակբայ:
Լևոնին ամենևին չէր հետաքրքրում ուրիշի ասածը:
Ձևի մակբայ:
4.Հետևյալ մակբայները գործածեք բայի հետ։
Քաջաբար- Քաջաբար կռվել:
աստիճանաբար- Աստիճանաբար հասկանալ:
օրեցօր- Օրեցօր վերկենալ:
խորապես- Խորապես մտածել:
շարունակ- Շարունակ կրկնվել:
կուզեկուզ- Կուզեկուզ քայլել:
հավիտյան- Հավիտյան հիշել:
սրտանց- Սրտանց շնորհավորել:
գյուղեգյուղ- Գյուղեգյուղ գնալ:
լռելյայն- Լռելյայն սիրել:
բերնեբերան- Բերնեբերան ասել:
արագ-արագ- Արագ-արագ քայլել:
վերջնականապես- Վերջնականապես գժվել:
հոտնկայս- Հոտնկայս սպասել:
ներքուստ- Ներքուստ հասկանալ:
շատ-շատ- Շատ-շատ ցանկանալ:
5.Հետևյալ մակբայները գործածել բայերի հետ, գրել մակբայի տեսակը։
Հանկարծակի- Հանկարծակի տեսնել: Ձևի մակբայ:
գյուղեգյուղ- Գյուղեգյուղ թափառել: Տեղի մակբայ:
դեսուդեն- Դեսուդեն գցել: Տեղի մակբայ:
լրջորեն- Լրջորեն վիճել: Ձևի մակբայ:
մեն-մենակ- Մենակ-մենակ պրոյեկտ անել: Չափ ու քանակի մակբայ:
միաձայն- Միաձայն բղավել: Ձևի մակբայ:
ամբողջովին- Ամբողջովին հիասթափվել: Ձևի մակբայ:
տարեցտարի- Տարեցտարի հիշեցնել: Ժամանակի մակբայ:
անմիջապես- Անմիջապես ընկալել: Ժամանակի մակբայ:
ագահաբար- Ագահաբար վերցնել: Ձևի մակբայ:
հաճախակի- Հաճախակի երազել: Ժամանակի մակբայ:
խումբ-խումբ- Խումբ-խումբ արշավել: Չափ ու քանակի մակբայ:
արագ-արագ- Արագ-արգ կատարել: Ժամանակի մակբայ:
վերջիվերջո- Վերջիվերջո որոշեցի: Ժամանակի մակբայ:
հոտնկայս- Հոտնկայս սպասում էի: Ձևի մակբայ:
ներքուստ- Ներքուստ վստահ էի: Ձևի մակբայ:
նյութապես- Նյութապես ապահովված եք: Ձևի մակբայ:
6.Տրված ածականներից ածանցների միջոցով կազմել մակբայներ։
քնքուշ- Քնքշորեն:
չար- Չարիք:
համեստ- Համեստորեն:
դաժան- Դաժանորեն:
վայրագ- Վայրագորեն:
մեղմ- Մեղմորեն:
խիզախ- Խիզախորեն:
քաջ- Քաջորեն:
վեհ- Վեհորեն:
անշեղ- Անշեղված:
խոնարհ- Խոնարհած:
մարդկային- Մարդկայնորեն:
լուրջ- Լրջորեն:
ագահ- Ագահորեն:
7.Գտնել մակբայները, որոշել տեսակը։
Այստեղ օդն այնքան խեղդուկ էր, որ մարդիկ հազիվ կարողանում էին շունչ քաշել։ Շշնջյունները վայրկենաբար ընդհատվեցին։ Բժիշկը կամացուկ հայտնեց նրան որդու ժամանման լուրը։ Նա տխրում էր մենակ, առանց զավակների։ Թվում է, թե վաղուց, շատ վաղուց է բաժանվել նրանցից և կարծես անջատված է նրանցից հավիտյան։
Այստեղ – Տեղի մակբայ:
Խեղդուկ – Ձևի մակբայ:
Հազիվ – Ձևի մակբայ:
Վայրկենաբար – Ժամանակի մակբայ:
Կամացուկ – Ձևի մակբայ:
Մենակ – Չափ ու քանակի մակբայ:
Շատ – Չափ ու քանակի մակբայ:
Հավիտյան – Ժամանակի մակբայ: